Współzarządzanie przestrzenią miejską

Link do publikacji

Efektem projektu jest projekt uchwały programowej, regulującej zakres współpracy władz Warszawy ze społecznością osiedla. W 2018 roku razem z przedstawicielami jednostek miejskich będziemy pracować nad wdrożeniem uchwały.

W poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie interdyscyplinarny zespół badawczy od kilku miesięcy przygląda się inicjatywom z całego świata i opracowuje model współzarządzania biorący pod uwagę:

• strukturę decyzyjną,
• regulacje prawne,
• finansowanie,
• projektowanie przestrzeni,
• aspekty zrównoważonego rozwoju.

Docelowy model ma być wykorzystywany w praktyce funkcjonowania Osiedla Jazdów w Warszawie. Długofalowym celem jest upowszechnienie rozwiązań, które pomogą rozwijać miejskie dobra wspólne dzięki współpracy mieszkańców, ośrodków badawczych, administracji publicznej i podmiotów ekonomii społecznej. Rozpoczęto już pracę w formule partnerstwa lokalnego wspieranego przez Stowarzyszenie BORIS.

Przystępując do projektu zadaliśmy sobie kilka pytań:

Kto powinien decydować o przestrzeni wspólnej?

Osiedle domków fińskich na warszawskim Jazdowie przechodzi znaczącą przemianę. Opór mieszkańców przeciwko rozbiórce drewnianej zabudowy sprawił, że wokół Osiedla zawiązała się silna grupa sympatyków: Otwarty Jazdów. Jej członkowie doprowadzili do zorganizowania konsultacji społecznych, które nakreśliły kierunek rozwoju tego miejsca. Ferment wokół Osiedla dał początek procesowi wyłaniania się przestrzeni dla działań organizacji pozarządowych i grup nieformalnych oraz realizacji projektów akademickich i wydarzeń kulturalnych. Jednocześnie część domków jest wciąż zamieszkana, a o teren Osiedla mają dbać podmioty dzielnicowe i miejskie.

Czy twórcy oferty publicznej użytkujący przestrzeń publiczną powinni za to płacić?

Mikro-przestrzeni, które stają się hybrydami funkcji mieszkaniowej, społecznej, kulturalnej, a czasem również usługowej, przybywa na całym świecie. Wymykają się one dotychczasowym formułom zarządzania. Nie są zwykłymi osiedlami, bo oprócz sąsiadów, łączą ze sobą aktywnych mieszkańców z obszaru dzielnicy lub całego miasta. Nie są również typowym kwartałem miejskich usług, ponieważ część wymiany, jaka ma tu miejsce, obywa się bez pieniądza. Dla zaangażowanych grup podstawową wartością staje się tworzenie dobrze działającej sieci społecznej: wzajemna pomoc np. przy organizacji wydarzeń, udostępnianie przestrzeni domków, barterowa sieć. Efektem wspólnych działań jest oferta społeczno-kulturalna dla całego miasta i włączanie kolejnych grup do jej współtworzenia.

Czy możliwa jest ochrona przestrzeni bez jej zakonserwowania?

Część działań prowadzonych w miejscach takich jak Osiedle Jazdów wiąże się z pewnym wynagrodzeniem, a wiele dzieje się dzięki pracy społecznej, która często pochłania większość czasu wolnego. Troska o istnienie tego typu miejsc wiąże się z poszanowaniem wartości kulturowych, historycznych czy architektonicznych, a nie z krótkowzrocznym dostrzeganiem wartości rynkowej terenu. W podobnych przypadkach każda zmiana władzy i polityki miasta lub pojawienie się inwestora (dewelopera) może uruchomić opór , który wyczerpuje gromadzoną latami energię społeczną. Wtedy poszukiwanie sojuszników musi rozpocząć się od nowa. Siły i środki w końcu się kończą i miejsce zaczyna gasnąć lub ulega gentryfikacji. Osoby i aktywne społeczności, zamiast się rozwijać zaczynają od początku. Wykorzystywanie przestrzeni wspólnych jako motorów zmiany społecznej i integracji (spójności społecznej) stoi w sprzeczności z ich eksploatacją w imię generowania wartości rynkowej. Jakimi narzędziami dysponują mieszkańcy, aby chronić rozwijane przez siebie przestrzenie wspólne?

Jak projektować przestrzeń, która jest „prawie gotowa”?

Poszukiwanie modelu rozwijania przestrzeni o wyraźnej tożsamości w sposób zintegrowany i zrównoważony to jedno z głównych wyzwań, przed jakimi stoją takie miejsca jak Osiedle Jazdów. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego może opierać się na takich założeniach i być może powinien być przygotowany w szczególny sposób. Codzienne funkcjonowanie osiedla i otaczającej przestrzeni jest w dużej mierze już zdefiniowane. Zmiany w przestrzeni mogą ograniczać się do niewielkich interwencji. W Warszawie i innych europejskich miastach istnieje szereg narzędzi służących podejmowaniu przez mieszkańców działań w przestrzeni na małą skalę – jak budżet partycypacyjny czy inicjatywa lokalna. Wydaje się jednak, że za sukcesem frekwencyjnym w głosowaniach nie zawsze nadąża jakość – szczególnie, że potrzeby wyrażane przez mieszkańców bywają sprzeczne. wsłuchania się w głos społeczności, na integrację rozproszonych działań i ich koordynację w kierunku takiego modelu rozwoju, który uwzględnia najwyższą jakość przestrzeni bez utraty Genius Loci?

Rezultaty

W ramach projektu zrealizowaliśmy międzynarodową konferencję Community-powered Urban Commons (Energia społeczności dla wspólnej przestrzeni), w której uczestniczyli goście z Polski, Niemiec (Holzmarkt z Berlina),urzędu miasta Kopenhagi (Københavns Kommune) w osobie miejskiej architektki Tiny Saaby (Dania), Cooperativa Integral Catalana (Hiszpania), helsińskiego osiedla Puu-Käpylän korttelit ja puutarhat (Finlandia), a także urzędu miasta Bolonii (Włochy), gdzie wypracowano regulacje dla partnerskich działań na rzecz przestrzeni wspólnych.

Do współpracy zaprosiliśmy również zespół prawników: Aleksandrę Kołodziej Łukasza Oleszczuka i Jakuba Słupskiego, którzy na podstawie dostarczonych przez nas opracowań przygotowali mozliwe kierunki rozwoju modelu, umocowane w polskim prawie.

Efektem projektu będzie publikacja opisująca proces badawczy, studia przypadków i proponowany przez nas model, który będziemy chcieli wdrożyć na Jazdowie we współpracy z jednostkami samorządu warszawskiego.

Zespół projektowy: Michał Augustyn, Andrzej Górz, Maciej Łepkowski, Wojciech Matejko, Dariusz Śmiechowski, Anna Wilczyńska, Ewa Zielińska.

Projekt Civic-managed areas jest prowadzony przez Otwarty Jazdów - Partnerstwo dla Osiedla Jazdów dzięki wsparciu European Cultural Foundation i Biura Obsługi Ruchu Inicjatyw Społecznych. Operatorem projektu z ramienia Otwartego Jazdowa jest Miastodwa